Co mówi Jezus?
Objaśnianie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwerslanych
Anna Wierzbicka jest znana polskiemu czytelnikowi jako autorka głośnych przed laty i do dziś wziętych książek: O języku dla wszystkich (1965, wyd. II 1967), System składniowo-stylistyczny prozy polskiego renesansu (1966), Praktyczna stylistyka (1967, z Piotrem Wierzbickim), Dociekania semantyczne (1969), Kocha - lubi - szanuje. Medytacje semantyczne (1971), oraz szeregu odkrywczych studiów o zdaniach bezpodmiotowych, konstrukcjach nominalnych, metatekście w tekście, o aktach i gatunkach ("genry'ach") mowy; mniej znana jest z publikacji póĽniejszych, ogłasznych po angielsku za granicą, od czasu, gdy przed 25 laty zamieszkała w Australii i podjęła pracę jako profesor językoznawstwa na uniwersytecie w Canberze.
Jest prawdą, że przebywając z dala od ojczyzny Wierzbicka nigdy nie zerwała więzi z rodzinnym krajem, że niektóre jej póĽniejsze prace były publikowane po polsku (przeważnie jako artykuły tłumaczone z języka angielskiego) w czasopismach takich, jak "Pamiętnik Literacki" (1975), "Przegląd Humanistyczny" (1978), "Teksty Drugie" (1990, 1991, 1992, 1997) "Etnolingwistyka" (1991, 1996) oraz wydawnictwach zbiorowych pod red. Marii Renaty Mayenowej (1974, 1976), Elżbiety Janus (1975), Aliny Brodzkiej i in. (1986), Janusza Riegera i in. (1989), Zygmunta Saloniego (1990), Jerzego Bartmińskiego i Ryszarda Tokarskiego (1993), że zatem nieprzerwanie uczestniczyła w polskim życiu naukowym. Dodajmy, że jej kolejne książki omawiano na łamach czasopism, np. w roku 1991 specjalny numer poświęciła A. Wierzbickiej lubelska "Etnolingwistyka" t. 4 (gdzie pisali o niej Andrzej Bogusławski, Bogdan Szymanek, Adam Pasicki, Iwona Nowakowska-Kempna, Małgorzata Brzozowska), a dyskusję z jej poglądami podejmowali w swoich książkach Andrzej Bogusławski, Maciej Grochowski, Janusz Anusiewicz i inni. Szczególnie chętnie i często do prac Anny Wierzbickiej nawiązywano w środowisku etnolingwistów lubelskich, skąd też wyszła inicjatywa opracowania niniejszego tomu, zrealizowana we współpracy ze środowiskiem warszawskim.
Prawdą jest jednak i to, że mimo tych nieprzerwanych kontaktów z nauką polską znajomość najnowszego dorobku Anny Wierzbickiej jest w Polsce niedostateczna, i - paradoksalnie! - znacznie mniejsza niż zagranicą*. Anglojęzyczny dorobek polskiej autorki jest ogromny, imponujący poziomem myślowej precyzji, odkrywczością, bogactwem tematów, ma w sobie ogromny ładunek intelektualnych inspiracji, zarówno dla językoznawców, jak dla wszystkich zainteresowanych językiem, jego rolą w poznaniu, miejscem w kulturze narodowej i systemie wartości. Jest to zarazem dorobek niezmiernie aktualny i ważny w kontekście toczonego wśród językoznawców polskich sporu kognitywistów ze strukturalistami, a także szerzej - ze względu na ogólniejsze pytania o sens, cel i metody badań humanistycznych. [...]
Twórczość naukowa Wierzbickiej po wyjeżdzie z Polski to 10 obszernych książek i dziesiątki rozpraw drukowanych w prestiżowych wydawnictwach zagranicznych; [...]
Prace Anny Wierzbickiej zyskały duży rezonans zarówno na Zachodzie, jak na Wschodzie. M.A. Kronhauz we wstępie do opublikowanego w Moskwie w 1996 roku tomu przekładów Wierzbickiej na język rosyjski stwierdza, że od lat należy ona w Rosji do "najchętniej czytanych, cytowanych i lubianych lingwistów zachodnich". Szczegółowszą prezentację idei Wierzbickiej w tymże tomie dała Jelena W. Paduczewa w artykule pod wymownym tytułem "Fenomen Anny Wierzbickiej".
Recepcja idei Wierzbickiej w lingwistyce zachodniej (i wśród naśladujących zachodnie szkoły polskich neofilologów) była procesem bardziej złożonym i zmiennym, co tu możemy zasygnalizować jedynie na wybranych, dalece niekompletnych, przykładach. Radykalny antropocentryzm i kulturowy "semantycyzm" Wierzbickiej od początku postawił ją (a raczej - badaczka stanęła sama) w opozycji do obiektywistycznego i sformalizowanego generatywizmu N.Chomskiego, dominującego wówczas na Zachodzie. Stąd np. krytyczne akcenty w recenzji książki "Semantic primitives" (1972) np. pióra Petera Nieuwenhuijsena ("Lingua" 1974, 4, 365-369), czy wcześniejszych "Dociekań semantycznych" (1969) np. Edwarda Poznańskiego ("Linguistics" 1972, 79-87). Kolejne prace Wierzbickiej (zarówno książki, jak artykuły w prasie naukowej) były przyjmowane z dużym zainteresowaniem i nierzadko stawały się tematem dyskusji, por. Bruce Fraser, Motor oil is motor oil: An account of English nominal tautologies ("Journal of Pragmatics" 1988, 2, 215-220, tamże odpowiedĽ Wierzbickiej s. 221-224), D.W. Murray i Gregory Button, Human emotions: Some problems of Wierzbicka's 'simples' ("American Anthropologist" 1988, 3, 684-686, tamże odpowiedĽ Wierzbickiej s. 686-689), Dwight Bolinger, About furniture and birds ("Cognitive Linguistics" 1992, 1, 111-117, tamże replika Wierzbickiej s. 119-123), Roman Kalisz, Different cultures, different languages and different speech acts revisited ("Papers and Studies in Contrastive Linguistics" 1993, 107-118) i in.
Duże zainteresowanie wzbudziła książka "The semantics of grammar" (1988), którą recenzowali m.in. F.R.Palmer ("Journal of Linguistics" 1990, 1, 223-233), A.A.Kibrik ("Voprosy Jazykoznanija" 1990, 4, 148-151), Andras Kertesz ("Journal of Pragmatics" 1991, 1, 87-92), Edith Moravcsik (w "Studies in Language" 1991, 1, 129-148), Barbara Bacz ("Langues et Linguistique" 1991, 191-199).
Do podstawowych tez Wierzbickiej nawiązywali m.in. autorzy tacy, jak Karl Franklin (Speech act verbs and the words of Jezus, w: Language in context. Essays for Robert E. Longacre, red. Hwang i in., 1992, 241-261), Rom Harre (Universals yet again: A test of the 'Wierzbicka thesis', "Language Sciences" 1993, 3, 231-238), Bert Peeters (Conceptual axiology, "Cahiers de l'Institut de Linguistique de Louvain" 1994, 3-4, 89-118) i inni. Przygotowany i wydany wspólnie z Cliffem Goddardem tom zbiorowy "Semantic and lexical universals" (1994) był świadectwem wchodzenia (częściowo modyfikowanych, np. przez powiększenie liczby elementarnych jwednostek semantycznych z pierwotnych 13 do 37) koncepcji Wierzbickiej w szerszy obieg naukowy; por. rec. Erica Cattelaina ("Pragmatics and Cognition", 1995, 1, 159-179).
Miarą międzynarodowego sukcesu Anny Wierzbickiej i uznania dla wypracowanej przez nią koncepcji elementarnych jednostek semantycznych i naturalnego metajęzyka semantycznego, lingua mentalis, stało się poświęcenie jej osobnego hasła w cenionej 4-tomowej "International Encyclopedia of Linguistics" wydanej w Nowym Jorku pod red. Williama Brighta (1992, t. 4, s. 403, hasło "Semantic primitives").
Jerzy Bartmiński
Jest prawdą, że przebywając z dala od ojczyzny Wierzbicka nigdy nie zerwała więzi z rodzinnym krajem, że niektóre jej póĽniejsze prace były publikowane po polsku (przeważnie jako artykuły tłumaczone z języka angielskiego) w czasopismach takich, jak "Pamiętnik Literacki" (1975), "Przegląd Humanistyczny" (1978), "Teksty Drugie" (1990, 1991, 1992, 1997) "Etnolingwistyka" (1991, 1996) oraz wydawnictwach zbiorowych pod red. Marii Renaty Mayenowej (1974, 1976), Elżbiety Janus (1975), Aliny Brodzkiej i in. (1986), Janusza Riegera i in. (1989), Zygmunta Saloniego (1990), Jerzego Bartmińskiego i Ryszarda Tokarskiego (1993), że zatem nieprzerwanie uczestniczyła w polskim życiu naukowym. Dodajmy, że jej kolejne książki omawiano na łamach czasopism, np. w roku 1991 specjalny numer poświęciła A. Wierzbickiej lubelska "Etnolingwistyka" t. 4 (gdzie pisali o niej Andrzej Bogusławski, Bogdan Szymanek, Adam Pasicki, Iwona Nowakowska-Kempna, Małgorzata Brzozowska), a dyskusję z jej poglądami podejmowali w swoich książkach Andrzej Bogusławski, Maciej Grochowski, Janusz Anusiewicz i inni. Szczególnie chętnie i często do prac Anny Wierzbickiej nawiązywano w środowisku etnolingwistów lubelskich, skąd też wyszła inicjatywa opracowania niniejszego tomu, zrealizowana we współpracy ze środowiskiem warszawskim.
Prawdą jest jednak i to, że mimo tych nieprzerwanych kontaktów z nauką polską znajomość najnowszego dorobku Anny Wierzbickiej jest w Polsce niedostateczna, i - paradoksalnie! - znacznie mniejsza niż zagranicą*. Anglojęzyczny dorobek polskiej autorki jest ogromny, imponujący poziomem myślowej precyzji, odkrywczością, bogactwem tematów, ma w sobie ogromny ładunek intelektualnych inspiracji, zarówno dla językoznawców, jak dla wszystkich zainteresowanych językiem, jego rolą w poznaniu, miejscem w kulturze narodowej i systemie wartości. Jest to zarazem dorobek niezmiernie aktualny i ważny w kontekście toczonego wśród językoznawców polskich sporu kognitywistów ze strukturalistami, a także szerzej - ze względu na ogólniejsze pytania o sens, cel i metody badań humanistycznych. [...]
Twórczość naukowa Wierzbickiej po wyjeżdzie z Polski to 10 obszernych książek i dziesiątki rozpraw drukowanych w prestiżowych wydawnictwach zagranicznych; [...]
Prace Anny Wierzbickiej zyskały duży rezonans zarówno na Zachodzie, jak na Wschodzie. M.A. Kronhauz we wstępie do opublikowanego w Moskwie w 1996 roku tomu przekładów Wierzbickiej na język rosyjski stwierdza, że od lat należy ona w Rosji do "najchętniej czytanych, cytowanych i lubianych lingwistów zachodnich". Szczegółowszą prezentację idei Wierzbickiej w tymże tomie dała Jelena W. Paduczewa w artykule pod wymownym tytułem "Fenomen Anny Wierzbickiej".
Recepcja idei Wierzbickiej w lingwistyce zachodniej (i wśród naśladujących zachodnie szkoły polskich neofilologów) była procesem bardziej złożonym i zmiennym, co tu możemy zasygnalizować jedynie na wybranych, dalece niekompletnych, przykładach. Radykalny antropocentryzm i kulturowy "semantycyzm" Wierzbickiej od początku postawił ją (a raczej - badaczka stanęła sama) w opozycji do obiektywistycznego i sformalizowanego generatywizmu N.Chomskiego, dominującego wówczas na Zachodzie. Stąd np. krytyczne akcenty w recenzji książki "Semantic primitives" (1972) np. pióra Petera Nieuwenhuijsena ("Lingua" 1974, 4, 365-369), czy wcześniejszych "Dociekań semantycznych" (1969) np. Edwarda Poznańskiego ("Linguistics" 1972, 79-87). Kolejne prace Wierzbickiej (zarówno książki, jak artykuły w prasie naukowej) były przyjmowane z dużym zainteresowaniem i nierzadko stawały się tematem dyskusji, por. Bruce Fraser, Motor oil is motor oil: An account of English nominal tautologies ("Journal of Pragmatics" 1988, 2, 215-220, tamże odpowiedĽ Wierzbickiej s. 221-224), D.W. Murray i Gregory Button, Human emotions: Some problems of Wierzbicka's 'simples' ("American Anthropologist" 1988, 3, 684-686, tamże odpowiedĽ Wierzbickiej s. 686-689), Dwight Bolinger, About furniture and birds ("Cognitive Linguistics" 1992, 1, 111-117, tamże replika Wierzbickiej s. 119-123), Roman Kalisz, Different cultures, different languages and different speech acts revisited ("Papers and Studies in Contrastive Linguistics" 1993, 107-118) i in.
Duże zainteresowanie wzbudziła książka "The semantics of grammar" (1988), którą recenzowali m.in. F.R.Palmer ("Journal of Linguistics" 1990, 1, 223-233), A.A.Kibrik ("Voprosy Jazykoznanija" 1990, 4, 148-151), Andras Kertesz ("Journal of Pragmatics" 1991, 1, 87-92), Edith Moravcsik (w "Studies in Language" 1991, 1, 129-148), Barbara Bacz ("Langues et Linguistique" 1991, 191-199).
Do podstawowych tez Wierzbickiej nawiązywali m.in. autorzy tacy, jak Karl Franklin (Speech act verbs and the words of Jezus, w: Language in context. Essays for Robert E. Longacre, red. Hwang i in., 1992, 241-261), Rom Harre (Universals yet again: A test of the 'Wierzbicka thesis', "Language Sciences" 1993, 3, 231-238), Bert Peeters (Conceptual axiology, "Cahiers de l'Institut de Linguistique de Louvain" 1994, 3-4, 89-118) i inni. Przygotowany i wydany wspólnie z Cliffem Goddardem tom zbiorowy "Semantic and lexical universals" (1994) był świadectwem wchodzenia (częściowo modyfikowanych, np. przez powiększenie liczby elementarnych jwednostek semantycznych z pierwotnych 13 do 37) koncepcji Wierzbickiej w szerszy obieg naukowy; por. rec. Erica Cattelaina ("Pragmatics and Cognition", 1995, 1, 159-179).
Miarą międzynarodowego sukcesu Anny Wierzbickiej i uznania dla wypracowanej przez nią koncepcji elementarnych jednostek semantycznych i naturalnego metajęzyka semantycznego, lingua mentalis, stało się poświęcenie jej osobnego hasła w cenionej 4-tomowej "International Encyclopedia of Linguistics" wydanej w Nowym Jorku pod red. Williama Brighta (1992, t. 4, s. 403, hasło "Semantic primitives").
Jerzy Bartmiński
